Zelfsturende organisaties: tussen noodzaak, mogelijkheid en schone schijn.
1) Zelfsturing in organisaties vraagt sturing
Ten eerste komen we geen organisaties tegen die vlak zijn of kunnen zijn. Doorsnee organisaties hebben veel nood aan centrale sturing en controle, zeker als ze verantwoording moeten afleggen aan aandeelhouders of als ze sterk gereguleerd worden.
Ten tweede heb je leiders nodig om verandering te brengen. De trekkers van organisatieverandering in de cases die wij onderzocht hebben zijn mature leiders met een lange staat van dienst. Ze hebben formele macht, maar ook moreel gezag om voor voldoende vertrouwen en rust in de verandering te zorgen.
2) De donkere kant van zelfsturing.
Ten eerste kunnen hoge verwachtingen op vlak van inspraak, autonomie of zelfs vrijheid uitdraaien op frustratie en ontgoocheling als de realiteit er een blijkt te zijn van “meer verantwoordelijkheid voor hetzelfde loon”. Dat teams meer zelfstandigheid krijgen betekent nog niet dat ze inspraak hebben in wat boven hen gebeurt.
Ten tweede hebben organisaties met sterke culturen inderdaad minder nood aan controlerende managers. Dit betekent niet dat controle afwezig is. Integendeel. Ze zetten meer in op identiteitscontrole via o.m. sociale druk, die ook grenzen stelt aan de vrijheid. Dat die controle persoonlijker is, doet ook vragen oproepen over de afgrenzing werk-privé.
Tenslotte kan het politiek correct discours van zelfsturing en “iedereen leider” een retorisch middel zijn van organisatieleiders om mensen nog harder te laten werken zonder daarbij aan macht in te boeten (Lumby, 2013). Autonomie of leiderschap als cover up voor centralisering van macht en machtsmisbruik. Dit verklaart misschien ook waarom de nood aan leiderschap zo groot blijft ondanks de vele investeringen hierin.
3) De nood is reëel en meer zelfsturing is realistisch.
Toch is zelfsturing geen loos idee. Veel organisaties willen de ongezonde neveneffecten van hiërarchie zoals gebrek aan flexibiliteit, ideeën en samenwerking temperen. Niet uit een of ander ideaalbeeld, maar uit noodzaak. Co-creatie, ondernemerschap, creativiteit, flexibiliteit hebben ruimte en vertrouwen nodig.
Daarbij is het belangrijk om realiteitszin aan de dag te leggen. Benoem helder de grenzen aan de vrijheid. Spreek expliciet over de macht en de rol van de leidinggevende. Geef de leidinggevenden en de teams de middelen om hun rol waar te maken. Wees transparant over hoe wat waar beslist wordt. Maak duidelijk dat processen en procedures sturend zijn en individuele vrijheid begrenzen. Enkel dan wordt zelfsturing meer realiteit dan schijn.
